Μαρία Σωμαράκη

Η άσχημη συμπεριφορά των παιδιών και πώς να την αντιμετωπίσουμε

Σήμερα θα ασχοληθούμε με εκείνες τις δύσκολες στιγμές που αντιμετωπίζουμε ως γονείς όταν το παιδί μας αντιδράει με τρόπο που δεν είναι ευχάριστος. Αυτό μπορεί να είναι το να ζητάει κάτι ουρλιάζοντας, να αρπάζει κάτι χωρίς να ρωτάει, γενικά καθετί που θα μπορούσαμε να ορίσουμε ως σύγκρουση.

Τι συμβαίνει όταν το παιδί μας γκρινιάζει, κλαίει, δεν συνεργάζεται ή ακόμα και χτυπάει γύρω του;

Είναι σημαντικό να συζητάμε τα όρια και τους κανόνες με τα παιδιά, με λεξιλόγιο που ταιριάζει στην ηλικία τους για να νιώθουν ασφάλεια και στήριξη κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης τους.

Τα όρια είναι απαραίτητα ανάλογα με την ηλικία του παιδιού. Ένας από τους μεγαλύτερους αναπτυξιολόγους ( o Skinner) παρομοίασε την έλλειψη ορίων σαν « ένα δωμάτιο χωρίς σταθερούς τοίχους όπου το παιδί δεν μπορεί να νιώσει στήριξη και ασφάλεια ακουμπώντας σ’ αυτόν».

Ως τα 7 του χρόνια το παιδί διανύει ένα εγωκεντρικό στάδιο όπου μαθαίνει κυρίως κάνοντας πράγματα ( όχι ακούγοντας ) και αλληλοεπιδρώντας με το περιβάλλον του. Έτσι μαθαίνει τι είναι αποδεκτό και τι όχι. Εδώ είναι που παίζει καίριο ρόλο η σταθερότητα των ορίων και των κανόνων της κάθε οικογένειας.

Αρχικά ας ξεκαθαρίσουμε κάποιες έννοιες που συχνά ακούμε σε συζητήσεις γύρω από το θέμα της συμπεριφοράς τω παιδιών.

Τι είναι όριο ;

Το όριο είναι μια ξεκάθαρη διατύπωση από τον γονιό ή δάσκαλο για μια αναμενόμενη συμπεριφορά ή κατάσταση. Βοηθάει το παιδί να ακολουθεί τους ισχύοντες κανόνες. Τα σωστά όρια χαρακτηρίζονται από σταθερότητα αλλά και μια σχετική ευελιξία. Όσο πιο γνωστά είναι τα όρια από πριν, τόσο πιο εύκολο είναι για το παιδί να θυμηθεί τι επιτρέπεται και τι όχι.

Τι είναι τιμωρία;

Η τιμωρία είναι μια πράξη σκόπιμης στέρησης για να διδάξει στο παιδί ένα μάθημα. Θεωρείται πια ότι είναι μια αναποτελεσματική μέθοδος πειθαρχίας καθώς απαιτεί εξωτερικό έλεγχο με βία ( λεκτική ή σωματική ) και εξαναγκασμό ( να παραμείνει το δωμάτιο του για παράδειγμα). Σε μια στοργική σχέση δεν υπάρχει χώρος για τιμωρία γιατί ζημιώνεται η σχέση και κλονίζεται το κλίμα εμπιστοσύνης. Με την τιμωρία όσο καλές κι αν είναι οι προθέσεις του γονιού, το μόνο που επιτυγχάνεται είναι η αίσθηση στο παιδί ότι η βία είναι μια φυσική συνέπεια κάποιας κακής συμπεριφοράς, ενίοτε και ότι είναι απαραίτητη για την επίλυση των συγκρούσεων ή προβλημάτων. Έτσι το παιδί μαθαίνει την βία και τείνει να την αναπαράγει.

Τι είναι συνέπεια;

Η συνέπεια είναι το φυσικό αποτέλεσμα της συμπεριφοράς χωρίς να επέμβουμε εμείς. διατηρείται ο σεβασμός και η εμπιστοσύνη. Φυσική συνέπεια είναι όταν του πέσει το ποτήρι θα χρειαστεί να περιμένει στην καρέκλα ώσπου να μαζευτούν τα γυαλιά για να μην τραυματιστεί ή εάν δεν φροντίσει να βάλει στην σχολική τσάντα όσα τετράδια ή εργασίες χρειάζεται για την επόμενη μέρα θα του λείπουν την ώρα του μαθήματος.

Η ερμηνεία της αντίδρασης του παιδιού μέσα από την παρατήρηση μου

Όσο και να φαίνεται παράξενο η ερμηνεία που θα δώσουμε στην συμπεριφορά του παιδιού ή στην κατάσταση θα καθορίσει σε μεγάλο βαθμό και την έκβαση του.

Ας ξεκινήσουμε με την προσεκτική παρατήρηση της κατάστασης.

Είναι επαναλαμβανόμενη συμπεριφορά ;

Τι συμβαίνει πριν / μετά από αυτή τη συμπεριφορά του; Μήπως υπάρχει κάποιο μοτίβο;

Προσπαθεί να καλύψει κάποια ανάγκη ( με λάθος τρόπο );

Ποιο είναι το όφελος για το παιδί από αυτή την συμπεριφορά;

Μπορεί να έχει το ίδιο όφελος και με διαφορετική συμπεριφορά; Το έχουμε συζητήσει μαζί του;

Αν είχε μήνυμα η συμπεριφορά του ποιο θα ήταν αυτό το μήνυμα και σε ποιόν;

Πότε δεν το κάνει; Υπάρχουν εξαιρέσεις στον τρόπο που αντιδράει και τι διαφορετικό συμβαίνει τότε;

Υπάρχουν συγκρουόμενες ανάγκες; Για παράδειγμα την ώρα που η μαμά κουρασμένη έρχεται από τη δουλειά και θέλει να ξεκουραστεί αλλά το παιδί θέλει να τρέξει και να παίξει μετά από μια μέρα γεμάτη μαθήματα στο σχολείο;

Ποια είναι συνήθως η δική μου αντίδραση ;

Πως αντιδρούν τα άλλα μέλη της οικογένειας ;

Τι δυσκολεύει εμένα να βάλω όρια;

Τι σκέφτομαι ; τι νιώθω ;

Τι έκαναν οι δικοί μου την δική μου ανεπιθύμητη συμπεριφορά; Τι με ωφέλησε; Τι με δυσκόλεψε;

Απαντώντας σε αυτά τα ερωτήματα σίγουρα θα οδηγηθείς σε κάποιες υποψίες γιατί μπορεί να προκύπτει αυτή η αντίδραση, γιατί μπορεί να κλιμακώνεται και ποιοι άλλοι παράγοντες την επηρεάζουν. Σε κάθε οικογένεια, σε κάθε σχέση και σε κάθε παιδί είναι διαφορετικά.

Ένα πιθανό εμπόδιο στην αλλαγή

Ένας λόγος που μπορεί να δυσκολεύει την αλλαγή της προβληματικής κατάστασης ή δυσάρεστης αντίδρασης του παιδιού είναι η εμμονή των αντιλήψεων και της συμπεριφοράς όσων εμπλέκονται.

Ένα παράδειγμα για μια τέτοια εμμονή αντίληψης μπορεί να είναι μια ταμπέλα : « αφού είναι γκρινιάρα, αφού είναι άτακτος κλπ».

Εάν οι αντιδράσεις μας σε μια προβληματική κατάσταση δεν την αλλάζει, τότε μάλλον συμβάλλει στην διατήρηση της. Η αλλαγή οπτικής γωνίας θα μας βοηθήσει να το πετύχουμε αυτό, δηλαδή το να μετατρέψουμε την όλη κατάσταση από παιχνίδι με νικητές με ηττημένους ( έγινε το δικό του / έγινε το δικό μου) σε παιχνίδι συνεργασίας για όλους.

Αντί να προσπαθώ να πείσω ότι η δική μου άποψη είναι η μόνη σωστή παίρνω μια στάση….. ντετέκτιβ που θέλει να διαλευκάνει την υπόθεση παρατηρώντας τι είναι αυτό που θα βοηθήσει στην συνεργασία. Η ευελιξία, το χιούμορ και η δημιουργικότητα θα προωθήσουν μια δημιουργική λύση για όλους.

Πιθανές ερωτήσεις για την διερεύνηση της κατάστασης μπορεί να είναι :

Ποιο είναι το μοτίβο που επαναλαμβάνεται στην κατάσταση;

Πως αντιλαμβάνονται την αντίδραση του παιδιού τα άτομα που εμπλέκονται ( πατέρας, μητέρα, αδέρφια, συμμαθητές, παππούς, γιαγιά) ;

Ποιοι είναι οι θετικοί τρόποι ερμηνείας της προβληματικής συμπεριφοράς;

Τι θα αποτελούσε ( έστω και μια μικρή ) ένδειξη ότι τα πράγματα βελτιώνονται;

Ποια μορφή θα έχει η οικογένεια όταν θα πάψει να υπάρχει το πρόβλημα;

Ποιο στοιχείο της συμπεριφοράς/κατάστασης δεν θέλω να αλλάξω;

Η οικογένεια αλλά και μια σχολική τάξη είναι ένα σύνολο ατόμων που αποτελούν ένα σύστημα. Ως μέρος του συστήματος ( τάξη/ οικογένεια) οι σκέψεις, στάσεις και η συμπεριφορά μου επηρεάζουν τις σκέψεις, τη στάση και συμπεριφορά των ανθρώπων με τους οποίους συνυπάρχω. Με άλλα λόγια, αλλάζοντας τον εαυτό μου είναι δυνατόν να επηρεάσω την προβληματική συμπεριφορά.

Ίσως να μην γίνει αυθημερόν, αλλά η επιρροή είναι αναπόφευκτη.

Από τη στιγμή που αρχίσεις την προσπάθεια επίλυσης του προβλήματος πρέπει να εντοπίζεις με άγρυπνο μάτι κάθε αλλαγή που παρουσιάζεται και να εκφράσεις στους εμπλεκόμενους όσα παρατήρησες.

Η χρησιμότητα της επικέντρωσης της προσοχής στα μη-προβληματικά μέρη του συστήματος προκειμένου να μεταβάλουμε μια προβληματική συμπεριφορά έχει αποδειχτεί τόσο στις οικογένειες όσο και σε σχολεία.

Σκέψου το πρόβλημα διαφορετικά

Όταν δω το πρόβλημα από μια άλλη οπτική γωνία θα μπορέσω να δώσω στην δεδομένη κατάσταση άλλες, διαφορετικές ερμηνείες, για παράδειγμα είναι άλλο να πω ότι είναι ένα άτακτο παιδί και δεν θέλει να διαβάσει και άλλο ότι είναι ένας μελετηρός μαθητής που χρειάζεται διάλειμμα. Βλέποντας το πρόβλημα διαφορετικά μπορούμε να αντιδράσουμε κι εμείς διαφορετικά. Με ειλικρίνεια και σεβασμό προς το παιδί, αλλά και έχοντας στο νου μας ότι μας ενδιαφέρει να εδραιώσουμε ένα κλίμα συνεργασίας και όχι μόνο να « γίνει το σωστό». Ειδικά όταν πρόκειται για σχολική τάξη ή για οικογένεια δεν μας ενδιαφέρει μόνο η συμμόρφωση του παιδιού σήμερα αλλά να υπάρχει και να καλλιεργείται η συνεργασία ως δεξιότητα για όλη την τάξη ή για όλη την οικογένεια.

Αυτό επιτυγχάνεται όταν φέρνω στο προσκήνιο και τις ικανότητες του παιδιού, όπως το χιούμορ, το προσωπικό του στυλ να εκφράζεται, την εφευρετικότητα, την πρόταση δημιουργικών λύσεων και αφήνω για λίγο στο παρασκήνιο τις ελλείψεις και ανάγκες του που θεωρώ ότι είναι η αιτία της συμπεριφοράς. Συμβάλω με θετικά σχόλια για τις μη προβληματικές αντιδράσεις και συμπεριφορές, εντοπίζοντας τις εξαιρέσεις με διάθεση να μάθω από αυτές τις εξαιρέσεις τι το διαφορετικό μπορεί να γίνει.

Ως γονιός αναρωτιέμαι :

Γνωρίζω τις βασικές συναισθηματικές ανάγκες του παιδιού μου;

Έχω αρκετή ηρεμία και πως σκοπεύω να αντιδράσω εγώ; Κάποιος οφείλει να διατηρήσει την ψυχραιμία του. Οι ελπίδες για μια αίσια έκβαση μειώνονται αν και οι δυο μας χάσουμε την ψυχραιμία μας.

Προσπαθώ να είμαι συντονισμένη με το παιδί μου; Έχω αναγνωρίσει τι νιώθει; Προσπαθώ να δείξω κατανόηση στα συναισθήματα του παιδιού; Αυτό δεν σημαίνει να συμφωνήσω ή να διαφωνήσω για το πώς νιώθει, αλλά με μια όσο γίνεται ουδέτερη στάση να ακούσω τι έχει το ίδιο να πει για το πώς νιώθει; Είναι και το παιδί ήρεμο; Τότε μπορούμε να προχωρήσουμε στα επόμενα βήματα για να βρούμε μαζί μια αποδεκτή για όλους λύση.

 

Βήματα προς τη λύση του προβλήματος

Βήμα 1^ο

Μιλάω για τα συναισθήματα του παιδιού ( φαντάζομαι ότι νιώθεις…… θα πρέπει να αισθάνθηκες …. )

Βήμα 2^ο

Μιλάω για τα δικά μου συναισθήματα χωρίς να κατηγορώ ( όχι «με κάνεις να θυμώνω όταν τρέχεις μακριά » αλλά « ανησύχησα ότι θα χτυπήσεις».

Βήμα 3^ο

Προσκαλώ το παιδί να συνεργαστεί μαζί μου για μια κοινώς αποδεκτή λύση ( θέλεις να βρούμε κάποιον άλλο τρόπο ώστε και να μπορείς να τρέχεις και εγώ να μην χρειάζεται να ανησυχώ ότι θα χτυπήσεις;

Βήμα 4^ο

Συλλογή και αξιολόγηση ιδεών. Και πάλι με σεβασμό ρωτάω για το τι ιδέες έχει για να είναι και τα δυο προηγούμενα καλυμμένα. ( θα εκπλαγείς ! έχουν καλές ιδέες !)

Μετά από αυτό το βήμα θα παρατηρήσεις ότι το κλίμα ήδη έχει αλλάξει. Συγχαρητήρια και στους δυο σας. Είστε σε πολύ καλό δρόμο.

Εναλλακτικές αντί της τιμωρίας:

Αντί να απειλήσω με κάποια τιμωρία προτείνω έναν τρόπο με τον οποίο μπορώ να βοηθήσω. Ή ρωτάω « χρειάζεσαι τη βοήθεια μου».

Εκφράζω ισχυρή αποδοκιμασία χωρίς να προσβάλω το παιδί αποφεύγοντας φράσεις που ξεκινούν με «είσαι….». εστιάζω στην συμπεριφορά ή στην πράξη, δηλαδή : αυτό που έκανες ήταν επικίνδυνο.

Δηλώνω τις προσδοκίες μου/ μας. «Θα ήθελα να με ρωτήσεις πρώτα αν μπορείς να ….».

Συζητώ με το παιδί πως μπορεί να διορθωθούν τα πράγματα. «Τι θα μπορούσαμε να κάνουμε για να επανορθώσουμε που …..;» Ζητώντας από το παιδί να συνεισφέρει τις δικές του ιδέες, κι ας μην είναι τέλειες, το βοηθούμε να γίνει πιο υπεύθυνο με τον δικό του ρυθμό, χωρίς να του επιβάλλουμε την δική μας <σωστή> λύση.

Επιτρέπω στο παιδί να αντιμετωπίσει τις συνέπειες της άσχημης συμπεριφοράς του. Για παράδειγμα αν έχει χαλάσει ή χάσει κάτι εξαιτίας της συμπεριφοράς του, δεν σπεύδω την επόμενη ώρα να το αντικαταστήσω.

Οι υποτροπές

Οι υποτροπές είναι κάτι το φυσιολογικό. Δεν σημαίνει αποτυχία. Η επίλυση συγκρούσεων είναι μια δεξιότητα ζωής που καλλιεργείται και θέλει χρόνο να <εξασκηθεί> κανείς. Αυτό ισχύει για κάθε ηλικία και όχι μόνο για τα παιδιά.

Έχουν χρόνια μπροστά τους ως την ενηλικίωση τους να μάθουν αυτήν την δεξιότητα και το καλύτερο βοήθημα είναι ένας σταθερός, υποστηρικτικός και συγχωρητικός γονιός δίπλα τους.

Ίσως γι’ αυτό ο Θεός να μας τα εμπιστεύεται για 18 χρόνια.

Η παιδική ηλικία εξ ορισμού χαρακτηρίζεται από ανωριμότητα. Αντί να έχουμε την απαίτηση από τα παιδιά να συμπεριφέρονται ως τέλειοι μικροί ενήλικες ας προσπαθήσουμε να τα βοηθήσουμε να καλλιεργήσουν σημαντικές δεξιότητες ζωής όπως η επίλυση συγκρούσεων και ο διάλογος.

Και τώρα,

Τι ιδέες πήρες από όσα διάβασες;

Τι μπορείς να κάνεις στο μέλλον στο θέμα συμπεριφοράς που σε απασχολεί;

Εσύ τι τρόπους έχεις βρει για να αντιμετωπίζεις την δυσάρεστη συμπεριφορά του γιού ή της κόρης σου;

Προτάσεις βιβλίων

Προβλήματα συμπεριφοράς στο σχολείο

Πώς να μιλάτε στα παιδιά ώστε να σας ακούν & πώς να ακούτε ώστε να σας μιλούν

Αν έχεις απορίες, σχόλια ή παρατηρήσεις θα χαρώ να τα συζητήσουμε. Μπορείς να καταθέσεις το σχόλιο σου εδώ ή να στείλεις ένα μήνυμα στο psy.somaraki@gmail.com και θα απαντήσω το συντομότερο.