Απογοήτευση, με άλλη ματιά
Μπορεί η εξιδανίκευση να οδηγήσει στην απογοήτευση και την δυστυχία;
Τι γίνεται όταν τα ιδανικά μας, τα στάνταρ, οι προδιαγραφές που επιθυμούμε ή θεωρούμε ότι οφείλουν να πληρούν άνθρωποι, καταστάσεις και ρόλοι, είναι υπερβολικά υψηλά, μη ρεαλιστικά, άκαμπτα ή ακόμα και αδιαπραγμάτευτα; Μπορεί να μου στερούν αυτήν ακριβώς την χαρά, ευτυχία και ικανοποίηση που επιθυμώ και επιδιώκω μέσα από αυτά τα υψηλά στάνταρ να πετύχω και να με οδηγεί τελικά στην απογοήτευση;
Πότε εξιδανικεύουμε;
Όταν έχουμε ολική ή μερική άγνοια ενός θέματος ή όταν η κατάσταση που φανταζόμαστε είναι μακριά από την σημερινή μας πραγματικότητα. Εκ των πραγμάτων δεν μπορούμε να φανταστούμε πως θα είναι μια κατάσταση γιατί όχι μόνο δεν την έχουμε ξαναζήσει αλλά δεν έχουμε και κάποια πληροφορία να την περιγράψουμε ρεαλιστικά.
Μπορεί ακόμα και να έχω αγνοήσει ή μειώσει δραστικά τις πιθανές δυσκολίες ή προβλήματα που μπορεί να συνδέονται με μια κατάσταση.
Η εξιδανίκευση είναι μια παγίδα, ένα τυφλό σημείο του νου μας.
Κανείς δεν ξυπνάει το πρωί λέγοντας : σήμερα θα εξιδανικεύσω !
Πρόκειται για μια σταδιακή διαδικασία ( όπως όλα τα δημιουργήματα της φαντασίας μας ) όπου προστίθεται συνεχώς πολύπλοκες ή/και εξωπραγματικές, ιδεατές ή ονειρικές λεπτομέρειες στην εικόνα που έχω δημιουργήσει στο μυαλό μου.
Ένας λόγος που έχουμε την τάση να εξιδανικεύουμε καταστάσεις και πρόσωπα, είναι η ανάγκη μας να νιώθουμε πως υπάρχει, είναι εφικτό το ιδανικό. Μας κάνει να νιώθουμε ασφαλής, πως έχουμε τον έλεγχο, νίωθουμε ευπρόσδεκτοι, αποδεκτοί και αγαπητοί. Οτι όλα είναι καλά. Το εσωτερικό παιδί μας έχει αυτή την ανάγκη. Ο εσωτερικός προγραμματισμός του παιδικού μυαλού όμως το έχει κάνει από επιθυμία ζωτική ανάγκη, μάλιστα προϋπόθεση. Ο ενήλικας εαυτός μας ωστόσο γνωρίζει πως η πραγματικότητα, η ζωή η ίδια δεν είναι ( πάντα ) ιδανική. Το τέλειο δεν υπάρχει κι εγώ δεν είμαι πια παιδί, αλλά ενήλικας οπότε έχω άλλη γνώση.
Είναι εντάξει να επιδιώκω το καλύτερο, την βελτίωση. Λέγεται εξέλιξη. Το ιδανικό όμως, το τέλειο, δεν έχει περιθώριο να βελτιωθεί. Είναι στάσιμο.
Φυσικά το παιδί μέσα μας έχει ανάγκη να ονειρεύεται. Αν δεχτεί να μην βάζει ” πρέπει ” θα ήταν ακόμα καλύτερα. Αν αυτό το παιδί επικοινωνεί με τον ενήλικα, μπορεί να μάθει πως ωραίο θα ήταν να συνέβαινε το ιδεατό, αλλά δεν χρειάζεται να είναι προϋπόθεση για να είμαι καλά. Για να είμαι ασφαλής. Αφαιρώ λοιπόν το “πρέπει να είναι έτσι” από την πρόταση.
Παράδειγμα 1: Μητρότητα & απογοήτευση
Αν έχεις εξιδανικεύσει την μητρότητα μάλλον η ιστορία μοιάζει κάπως έτσι…
Όταν είσαι έγκυος σκέφτεσαι ” να γεννήσω να ησυχάσω” και δεν βλέπεις ή δεν υποψιάζεσαι καν την αϋπνία που πρόκειται να επακολουθήσει. Έχεις φανταστεί τον ρόλο σου ως μαμά μόνο με εικόνες βόλτας και χαμογελαστές στιγμές, αγκαλιές και γλυκόλογα. Ξαναβρίσκεις τον εαυτό σου να θηλάζει για ατελείωτες ώρες ή κυνηγώντας ένα βρέφος που μπουσουλάει και δεν θέλει με τίποτα να φάει, να ντυθεί, να κάνει μπάνιο κλπ. Δεν σου έχει πει κανείς οτι δεν υπάρχει “η τέλεια μαμά”, όπως δεν υπάρχει και “το τέλειο μωρό” κλπ.
Βλέπεις την απογοήτευση να έρχεται με γοργούς ρυθμούς και νομίζεις πως εσύ κάνεις κάτι λάθος, μόνο εσύ και κανείς άλλος σ’ αυτόν τον πλανήτη. Είναι ψέμα, μην το πιστέψεις. Δεν φταις εσύ αλλά η απόσταση που υπάρχει ανάμεσα στην καθημερινότητα και την υπερβολικά ιδεατή εικόνα που έχεις πλάσει. Και αυτό διορθώνεται!
Παράδειγμα 2: Συντροφικότητα & απογοήτευση
Όταν έχεις εξιδανικεύσει τον σύντροφο σου η ιστορία μάλλον θα μοιάζει κάπως έτσι:
Ήταν όλα τέλεια όταν πρωτογνωριστήκατε. Ένα δυο πραγματάκια σε ενοχλούσαν βέβαια, αλλά ποιος ασχολείται τώρα μ’ αυτά; Δεν ήθελες να χαλάσεις και την ατμόσφαιρα… Αντ’ αυτού, υπέθεσες πως θα βελτιωθούν στην πορεία και εμπλούτισες την ιδέα της μελλοντικής συμπεριφοράς του συντρόφου σου ή ακόμα και της δικής σου με ρομαντικές λεπτομέρειες που δεν φανταζόσουν με τίποτα οτι πιθανόν στο μέλλον να μην ισχύουν. Η ζωή συνεχίστηκε και μια μέρα συνειδητοποιείς πόσο μεγάλη απόσταση χωρίζει την ιδεατή εικόνα που είχες με την πραγματικότητα που ζεις. Να σου πάλι η απογοήτευση. Τζα!
Φυσικά αυτό το μοτίβο μπορεί να μεταφραστεί σε κάθε συνθήκη ή κατάσταση που ζούμε.
Το παρελθόν, το μέλλον και το σήμερα
Η εξιδανίκευση του παρελθόντος ενισχύει την αίσθηση απελπισίας, αβοηθησίας ή αποτυχίας, χάνω τις όμορφες στιγμές του σήμερα.
Η εξιδανίκευση του μέλλοντος οδηγεί στην ονειροπόληση, πάλι δεν απολαμβάνω το σήμερα. Το αύριο όταν θα έρθει πάλι θα έχει τη μορφή του σήμερα. Καταλήγω να κυνηγάω την χαρά μου που συνεχώς μετατοπίζεται.
Είμαι εδώ κι όμως είμαι στο μέλλον. Που είμαι τελικά;
Μπορεί επίσης να έχω δημιουργήσει υπερβολικά ιδεατές προϋποθέσεις για να είμαι χαρούμενη, για να πετύχω τους στόχους μου, να κάνω τις αλλαγές επιθυμώ στη ζωή μου…
Και η δική μου εξιδανίκευση;
Όλα αυτά δεν τα γράφω εκ του ασφαλούς και ούτε εξαιρώ τον εαυτό μου από την παγίδα της εξιδανίκευσης. Μεταξύ άλλων έχω παρατηρήσει πως είχα εξιδανικεύσει την διαδικασία της συγγραφής. Είχα πλάσει στο νου μου τις ιδανικές συνθήκες, ένα άνετο γραφείο κάτω από ένα παράθυρο με ωραία θέα μέσα σε ένα φωτεινό δωμάτιο ( καθαρό και συμμαζεμένο εννοείται), ησυχία γύρω μου κι εγώ με απόλυτη διαύγεια και έμπνευση να πληκτρολογώ το κείμενο που αυθόρμητα “ρέει” από τη σκέψη μου στο word. Καμία σχέση με την πραγματικότητα δεν είχε η συγκεκριμένη εικόνα με την καθημερινότητα μου. Μάλιστα έμοιαζε με ουτοπία.
Η πραγματικότητα
Στην πράξη περισσότερο έμοιαζε η διαδικασία με αμέτρητα πρόχειρα τετράδια ορθογραφίας της προηγούμενης σχολικής χρονιάς, χαρτάκια post it κολλημένα στην ατζέντα μου με διάφορες ιδέες, την προσπάθεια μου να συγκεντρώσω τις ιδέες μου καθώς περιμένω στο μπαλέτο, την γυμναστική, το ποδόσφαιρο κλπ καθώς περιμένω στο αυτοκίνητο. Η αργά τη νύχτα γνωρίζοντας πως ανταλλάσσω την επιθυμία μου να γράψω με την ανάγκη μου να κοιμηθώ. Να συνεχίσω; Νομίζω σχημάτισες ήδη μια εικόνα…
Οι υψηλές προσδοκίες και απαιτήσεις είναι ένας σίγουρος τρόπος να προγραμματίσω την απογοήτευση ή ακόμα και την δυστυχία μου. Ειδικά όταν τα ιδανικά μου βασίζονται σε πράγματα και καταστάσεις που δεν μπορώ να ελέγξω 100 %, όπου εμπλέκονται άλλοι άνθρωποι δηλαδή. Σχεδόν πάντα.
Όλοι ξεκινάμε με τις καλύτερες προθέσεις.
Υπάρχουν πράγματα που μπορώ να ελέγξω και πράγματα που δεν μπορώ να ελέγξω με την λογική και τον συνειδητό νου. Το να διαχωρίσω και να διακρίνω το ένα από το άλλο είναι πολύ σημαντικό αν θέλω να αποφύγω ή να ελαχιστοποιήσω την επικείμενη απογοήτευση.
Η ακούραστη επιδίωξη του τέλειου μπορεί να οδηγήσει ακόμα και σε εξουθένωση, σε εξάντληση.
Και φυσικά όπου υπάρχει εξιδανίκευση δεν αργεί να έρθει και η υποτίμηση. Από το ένα άκρο στο άλλο δηλαδή.
Και τώρα; Τι μπορώ να μάθω από όλο αυτό;
Δημιουργώ εξ αρχής μια σφαιρική εικόνα μιας κατάστασης, έχοντας στο νου μου οτι πολύ πιθανόν να υπάρχουν και παράγοντες ή στοιχεία που δεν γνωρίζω ή δεν μπορώ να προβλέψω.
Όσο σοκαριστική κι αν είναι η συνειδητοποίηση οτι έχω να κάνω με ένα δημιούργημα της φαντασίας μου, έχω κάποιες επιλογές από εκεί κι έπειτα. Καταρχήν για να δω και να αποδεχτώ την πραγματικότητα χρειάζεται θάρρος. Όταν λοιπόν διαπιστώσω πως η απόσταση της σκέψης μου με την πραγματικότητα είναι από μεγάλη ως αγεφύρωτη μπορώ καταρχήν να επιλέξω ποια στάση θα κρατήσω απέναντι στον εαυτό μου. Θα ξεκινήσω έναν επικριτικό εσωτερικό διάλογο, να μαλώνω τον εαυτό μου και να με επιβαρύνω με ενοχές ή θα κρατήσω μια στάση αποδοχής προς τον εαυτό μου. Και όταν μιλάω για στάση αποδοχής δεν εννοώ οτι δικαιολογώ και ωραιοποιώ τις επιλογές μου.
Μπορώ ταυτόχρονα να αποδέχομαι τον εαυτό μου ΚΑΙ να επιθυμώ να αλλάξω.
Αποδοχή δεν σημαίνει απαγόρευση να αλλάξω. Όπως και η ευγνωμοσύνη δεν σημαίνει ότι απαγορεύεται να επιθυμώ κάτι ακόμα. Ίσα ίσα, η αποδοχή και η ευγνωμοσύνη μου επιτρέπει να αλλάξω με καλοσύνη ότι χρειάζεται. Το αντίδοτο λοιπόν στην απογοήτευση της εξιδανίκευσης είναι η ευγνωμοσύνη και η καλοσύνη προς τον εαυτό.
Κάνω ότι καλύτερο μπορώ σήμερα με τα μέσα που διαθέτω ( χρόνο, ικανότητες, επιλογές κλπ).
Μένω σε επαφή με τα συναισθήματα μου. Δεν αποφεύγω ούτε καταπιέζω την απογοήτευση ή ματαίωση. Απλά τα αναγνωρίζω και επιτρέπω στον εαυτό μου να τα νιώσει στο βαθμό που νιώθω ασφαλής.
Προχωράω όμως κι ένα βήμα παραπέρα.
Εξετάζω τι μπορώ να κάνω σήμερα για να μειώσω την απόσταση. Αυτό σημαίνει πως μειώνοντας τις ιδανικές προδιαγραφές ( επιτρέπω να μην είναι ιδανικό ή τέλειο) θα μειωθεί αναπόφευκτα και η δυσφορία.
Δεν περιμένω κάτι εξωτερικό να αλλάξει την εσωτερική μου κατάσταση. Όσο εξιδανικεύω ζω σε έναν ολόδικο μου φανταστικό κόσμο, που υπάρχει μόνο στην σκέψη μου, που δεν τον γνωρίζει κανείς άλλος. Άρα μόνο εγώ μπορώ να υλοποιήσω την αλλαγή και κανείς άλλος. Αυτή είναι και η διέξοδος. Να αναλάβω την προσωπική ευθύνη για τις προσδοκίες μου και να πάρω πρωτοβουλίες να διεκδικήσω την ποιότητα ζωής που επιθυμώ.
Δεν θα ‘ρθει πρίγκιπας πάνω σε λευκό άλογο. Δεν χρειάζεται.
-Άσε που ασχολείται με τα δικά του, όπως λέει και το παραμύθι.-
Οι γνωστικές παγίδες
Αποφεύγω επίσης τις γνωστικές παγίδες : την νοοτροπία του όλα ή τίποτα, την υπεργενίκευση, την καταστροφολογία, την συναισθηματική λογική ( νιώθω = είμαι), την επιλεκτική ακύρωση θετικού και ταυτόχρονη μεγέθυνση αρνητικού, το διάβασμα σκέψης ( “ξέρω τι σκέφτεται”), τα πρέπει ( δικά μου ή των άλλων), την προσωποποίηση ( εξαιτίας μου συμβαίνουν αυτά), την παρερμηνεία και τα αυθαίρετα συμπεράσματα ( έχω άγχος= θα αποτύχω) και την ετικετοποίηση ( το να βάζω ταμπέλες συμπεριφοράς).
Η αντικατάσταση
Αντί να σκέφτομαι:
όλα θα είναι τέλεια
πρέπει να είναι τέλεια
δεν θα υπάρξουν προβλήματα
Μπορώ να σκέφτομαι
Ακόμα κι αν δεν πάνε όλα όπως τα έχω φανταστεί θα βρω λύσεις, θα ξεπεράσω τις δυσκολίες.
Δεν χρειάζεται να είναι όλα τέλεια για να είμαι ικανοποιημένη. Δεν με απειλούν οι ατέλειες.
Το μήνυμα της απογοήτευσης
Δεν μπορούμε να μηδενίσουμε την απογοήτευση από τη ζωή μας και ούτε είναι αυτός ο σκοπός μας. Με το να μειώσουμε όμως την δική μας συμμετοχή στη δημιουργία της, δεν χάνουμε πια τόσο χρόνο, ενέργεια και χαρά σε ψυχοφθόρες καταστάσεις. Πάντα θα υπάρχουν αφορμές για απογοήτευση. Έχουμε συναισθήματα και τα νιώθουμε. Και είναι εντάξει αυτό. Έτσι καλλιεργούμε άλλωστε την ικανότητα να τα αναγνωρίζουμε, να τα αποδεχόμαστε και να τα διαχειριζόμαστε πιο αποτελεσματικά.
Αν έχεις πέσει στην παγίδα της εξιδανίκευσης, μην κατηγορείς τον εαυτό σου.
Συμβαίνει και στις καλύτερες οικογένειες, έτσι λένε.
Θεώρησε το σαν μια ευκαιρία να επανεξετάσεις τις προσδοκίες σου και να επαναπροσδιορίσεις τη στάση προς τον εαυτό σου με περισσότερη καλοσύνη, και που ξέρεις, ίσως στο τέλος να βγεις τελικά πολύ κερδισμένη…
Μαρία
Photo credits
Photo by The Roaming Platypus on Unsplash
Image by engin akyurt from Pixabay
